Datasets:

---

orai-nlp

/

ZelaiHandi

like 8

Follow

Orai NLP technologies 23

ERROR: type should be string, got "https://doi.org/10.1387/ekaia.23083 93 Zoladura iragazkorrak, hirietako drainatze-sarean txertaturiko elementu gisa Zehazki, SUDS sistemak euri-ura kudeatzeko teknikak dira, erreproduzitu eta/edo lehengoratu egin nahi dituztenak hirigintza-garapenaren aurreko prozesu hidrologikoak (isurketa-atzeratzea, iragazketa, biltegiratzea edo ebapotranspirazioa), hiri-paisaian jariatze-uren kontrol-elementuak estrategikoki integratuz [3]. SUDS filosofia funtsezko lau zutabetan oinarritzen da, 1. irudian ikus daitekeen modura [4]: biodibertsitatea, sistema naturalak babestuz eta hiri-inguruneetako ur-zikloa hobetuz; zerbitzua, paisaia hobetuz, bertan euri-uren tratamendua integratuz ur-eremuak txertatzean, hala herritarrentzako zerbitzua maximizatuz; uraren kalitatea, hiriko jariatzeak daraman kutsadura gutxituz, eta ur kantitatea, eremu urbanizatuetatik datozen jariatze-bolumenak eta puntako emariak murriztuta atxikitze-prozesuak bultzatuz eta eremu iragazgaitzak minimizatuz. Oro har, drainatze jasangarriko teknikek lau funtzio bete ditzakete urari dagokionez [5]: infiltratzea, iragaztea edo araztea, atxikitzea eta berrerabiltzea. Zein den indartu nahi dugun funtzioa, teknika bat edo beste erabiltzea komeni da: — Estalki begetatuak: euri-urak biltzen dituzte, eta horien funtzio nagusia euri-ura iragaztea, atxikitzea eta berrerabiltzea da. — Etxeko deposituak: estalki edo teilatu bateko euri-ura jasotzen duten depositu txikiak dira. Lurperaturik ere egon daitezke. 1. irudia. Drainatze jasangarriko hiri-sistemen lau ardatz nagusiak.\n94 Ekaia, ale berezia 2022, 91-107 Eneko Madrazo Uribeetxebarria, Maddi Garmendia Antín, Maite Meaurio Arrate — Zoladura iragazkorrak: euri-uraren infiltratze partziala edo osoa errazteko diseinatu ohi diren zoladurak dira. — Iragazteko eta atxikitzeko sistema linealak: luzetarako elementuak dira; drain eta zanga bidez garraiatzen dute euri-ura. — Iragazte-biltegiak: gelaxka handien edo plastikozko blokeen bidez sorturiko lurpeko deposituak dira, ur-bolumen handia biltzeko eta, ahal denean, iragazteko aukera ematen dutenak. — Bioerretentzio-guneak: landaretza duten elementuak dira, eskala handiagoko edo txikiagoko elementuen bidez euri-ura arazteko aukera ematen dutenak, hala nola hezeguneak, lorategiak, zangak edo txorkoak. Artikulu honek, zehazki, teknika horietako batean jarriko du arreta: zoladura iragazkorrean. Artikuluak azaldu nahi du zer diren zoladura iragazkorrak, zein diren motarik ohikoenak, nolakoak diren horien ezaugarri esanguratsuenak, eta zer-nolako funtzioa duten euri-uren kudeaketa hobetzeko garaian, betiere ikuspuntu hidrologiko-hidraulikotik eta ingurumenera isuritako kutsatze-mailaren ikuspegitik. 2. ZoLADURA IRAgAZKoRRAK Oro har, zoladura deitu ohi diogu espaloi edo errepide baten gainazalean ikusgai dagoen materialari, hots, zapaldu ohi dugunari, baina baita ere lur naturalaren gainean ipini ohi diren geruza artifizialen multzoari. Aldiz, zoladura iragazkor deitzen diegu, zoladura tradizionalak ez bezala, euriura jasotzeko eta gordetzeko gai diren horiei. Horrela, zoladura iragazkorreko sistema dei diezaiokegu lur naturalaren gainean dagoen geruza iragazkorren multzoari, geruza horiek elementu bakarra osatuko balute bezala jarduten baitute. Hau da, drainatze jasangarrien filosofiari jarraituz, zoladura iragazkorrak jasotako eta gordetako euri-urari aukera ematen dio lur naturalera infiltratzeko edo atmosferara lurruntzeko, eta hori guztia zoladuraren funtzio nagusia behar bezala bermatuz, hau da, trafikoa ahalbidetzea edo oinezkoen joan-etorria erraztea [6]. 2.1. materialak Esan bezala, zoladura iragazkorreko sistemek zoladura edo gainazal iragazkor bat dute goialdean, euri-ura beherantz pasatzen utziko duena eta, aldi berean, beherago dauden geruzak higaduratik babesteko gai dena. Azpian, bestalde, porositate altua duten materialak erabiltzen dira, legar garbiak batez ere, granulometria ezberdinekoak, gai direnak azaleko geruzatik infiltratu den ura jaso eta gordetzeko, eta denbora emanez lurruntzeko edo\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.23083 95 Zoladura iragazkorrak, hirietako drainatze-sarean txertaturiko elementu gisa lur naturalera infiltratzeko. Horrenbestez, bi eremu bereiz daitezke: zoladura edo gainazala bera, eta gainazal horren egonkortasuna bermatzen duten azpiko geruzak. Sarri, zoladura iragazkorren sailkapena egitean, gainazaleko geruza erabili ohi da erreferentzia moduan. Hala, zoladura jarraituak edo porotsuak (hormigoia edo asfaltoa, adibidez) eta ez-jarraituak bereiz daitezke (galtzada-harriak edo plastikozko gelaxkak, esaterako, euria elementuen artean utziriko junturetatik iragazten dutenak, hain zuzen ere). Azaleko geruza horren funtzio nagusia urari beheko geruzetara pasatzen uztea litzateke, eta, aldi berean, material kutsakorren lehen iragazle izatea, trafikoaren eta oinezkoen joan-etorriak bermatuz betiere. Egun, hormigoi iragazkorra, asfalto iragazkorra eta bloke iragazkorrak dira gehien ikertzen diren materialak [7]. Bestalde, azaleko geruza horren azpian, legar garbia da gainontzeko geruzak eratzeko erabiltzen den material nagusia, 2. irudiko sekzioetan ikus daitekeen moduan. Legarrak sekzio osoaren oinarri-funtzioa betetzeko ahalmena du, eta, aldi berean, porositate handia duen materiala da, ezinbestekoa ura biltegiratzeko. Sarri, zoladuraren oinarri gisa oso legar txikia edo harea ere erabiltzen da trantsizio-geruza moduan, batez ere zoladura modularra bada, 2. irudiko a) sekzioak erakusten duen moduan. Kasu horietan, geotestila erabili ohi da materialen nahastea eta galera saihesteko. 2. irudia. Zoladura iragazkorreko sistemetan erabil daitezkeen eredu-sekzioetako batzuk: oinarriarekin (a), plastikozko gelaxkekin (b), neurri anitzeko legarrekin (c) eta material iragazlearekin (d). Batzuetan, oso porositate handia duten plastikozko gelaxkak ere erabiltzen dira oinarrian, sistemak ura biltegiratzeko duen ahalmena handitzeko, 2. irudiko b) sekzioan ageri den moduan ipinita. Sekzioak tamaina anitzeko legarrak ere izan ditzake, 2. irudiko c) irudian adierazi bezala, zoladuraren azpiko goi-geruzaren uniformetasuna hobetzeko helburuarekin. Gainera, bermatu nahi bada kutsatzailerik ez dela iragaziko lur naturalera, hon-\n96 Ekaia, ale berezia 2022, 91-107 Eneko Madrazo Uribeetxebarria, Maddi Garmendia Antín, Maite Meaurio Arrate darrezko geruza bat ipin daiteke, iragazle-funtzioa bete dezan, 2. irudiko d) sekzioak erakusten duen modura. Bestalde, ohikoa da segurtasunezko drainatze bat ipintzea, azken irudian ageri dena bezalakoa, sistemak gainezka egin ez dezan. Edonola ere, ez dago eredu-sekzio bakar bat, soluzioak anitz baitira. Profesional bakoitzak aplikazioaren egitura-eskakizunetara eta baldintza hidrologikoetara moldatuko diren elementuak aukeratu beharko ditu [8, 9]. 2.2. gainazalaren asetzea Zoladura iragazkorrak ezinbestekoa duen ezaugarrietako bat gainazalaren iragazkortasuna da, bestela urak ezin izango baitu sekzioaren behe-geruzetara igaro. Hiriguneetako espaloi, teilatu eta gainazaletan, lurzoruaren higaduratik baina batez ere aktibitate antropikotik (trafikoa, industria, eta abar) datozen sedimentuak edo hauts-partikulak metatzen dira. Azken horiek kutsatzaileak izan ditzakete, eta isuritako urak, gainazaletik desplazatzean, eraman egiten ditu. Ondorioz, horiek zoladurak atxikitzen dituenez ura iragaztean, zoladuraren poroak ixten joango dira, zahartu ahala. Horrek, noski, infiltratzen den ur-bolumenari eta isurtzen den ur-emariari eragingo die, eta, ezinbestean, baita kutsatzaileen atxikitzeari ere. Zoladuren eraginkortasun-murrizketa hobetzeko eta, ahal den heinean, poroak eraiki berritan zuten egoerara leheneratzeko, zoladura iragazkorrak noizbehinkako tratamendua behar du. Horretarako erabil daitezkeen teknikak asko dira: aspirazio bidezko xurgatzea, presio bidezko garbitzea eta gainazaleko goi-geruza kentzea, esaterako. Edonola ere, teknika batzuk besteak baino eraginkorragoak izango dira, biziberritu nahi den zoladura motaren arabera [10]. 3. ZoLADURA IRAgAZKoRRAK, SAnEAmEnDU-SAREKo ELEmEntU gISA 3.1. Ur-bolumen eta emarian eragina Zoladura iragazkorreko sistemen abantaila nagusienetako bat euri-ura kudeatzeko modua da. Zoladura tradizionalak euri-ura drainatze- edo saneamendu-sarera lehenbailehen bideratzeko diseinatu ohi dira, eta gainazaletik egin ohi dute hori, iragazgaitzak izaki. Zoladura iragazkorrak, aldiz, ur hori jatorrian kudeatzeko gai dira, eta, ura jasotzeko eta gordetzeko ahalmen hori dela medio, murriztu egiten dute saneamendu-sarera isurtzen duten puntako emaria eta ur-bolumena. Hori da, hain zuzen ere, saneamendu-sarearen kudeatzaileentzat duten abantaila nagusia; izan ere, nabarmen murriztu dezakete saneamendu-sarera bideratzen den ur-bolumena, saneamendu-sarearen behin-behineko gainezkatze-egoerak urrituz [11].\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.23083 97 Zoladura iragazkorrak, hirietako drainatze-sarean txertaturiko elementu gisa Zoladura iragazkorrek porositate handiko gainazalak dituzte: % 15-25 bitartekoak, hormigoia edo asfaltoa bezalako material jarraituak badira. Bloke moduko materialak badira, aldiz, askotarikoak izan daitezke balio horiek, utziriko tarteen eta tarte-betegarriaren ezaugarrien arabera. Edonola ere, infiltrazio-ahalmen handiko materialak izaten dira, eraiki berriak direnean milaka mm/h artekoak, eta hori edozein euri-intentsitate baino handiagoa denez, prezipitazioen zati handi bat xurgatzeko gai dira [12]. Ondorioz, euri-ur guztia infiltratzeko eta prezipitazioa bere osotasunean kudeatzeko gai izango dira, urak aukera izango baitu lur naturalera iragazteko edo lurruntzeko hurrengo ekaitza iritsi baino lehen, baldin eta lur naturalaren iragazkortasunak edo lurruntze-baldintzek horretarako aukera ematen badute. Hala, 3. irudiko a) eta b) irudiak alderatuz ikus daitekeen bezala, zoladura iragazkorrek isuritako azaleko ur-bolumena askoz ere txikiagoa da, isurketarik ez egotea ere ohikoa den arren. Edonola ere, bolumen-murrizketarekin batera, nabarmen txikitu dezake saneamendu-sareak kudeatzen duen puntako emaria, prezipitazioaren zati handi bat infiltratu egiten baita. Ez hori bakarrik; euri-ura gorde egiten denez, ur hori erabiltzeko aukerak handitu egiten dira, lorategiak ureztatzeko edota kaleak garbitzeko, adibidez. Horrek guztiak saneamendu-sarean izan dezakeen inpaktua bistakoa da. Batetik, sarea unitarioa denean —eta sarri gertatzen da hori—, ur-bolumenaren murrizketak eragina du ura tratatzen den araztegietan. Bestalde, puntako emariaren gutxitzearekin batera, hodien diseinu-ahalmena murriztu egiten da eta, ondorioz, saneamendu-sarearen dimentsioak edo hodien diametroak ere nabarmen txikitu daitezke. Batak zein besteak kudeaketa-kostuetan dituzten inpaktuak kontuan hartzekoak dira, nola ez. 3. irudia. Zoladura iragazgaitzetan (a) eta iragazkorretan (b) sorturiko hidrogramak (berdez) eta polutogramak (gorriz), prezipitazio-segida berdinaren ondoren (urdinez).\n98 Ekaia, ale berezia 2022, 91-107 Eneko Madrazo Uribeetxebarria, Maddi Garmendia Antín, Maite Meaurio Arrate 3.2. Ur-kalitatean eragina Ur-bolumenean eta emarian ez ezik, aipaturiko gainazalaren inpermeabilizazioak eragina du uraren abiaduran ere, eta, ondorioz, kutsagaiak garraiatzeko ahalmenak ere gora egiten du. Kutsatzaileen kontzentraziorik handiena ekaitzen hasieran gertatu ohi da, orduan hasten baita ura azaleko kutsagaiak garraiatzen. Fenomeno horri lehen deskarga deitzen zaio. Zentzu horretan, 3. irudian ikus daiteke SUDS sistemek, isurketa murriztearekin batera, gutxitu egiten dutela kutsatzaileen kontzentrazioa azaleko isurketan. Ohikoa da euri-uretan besteak beste honako metal astun hauek topatzea [13]: Cu, Hg, Pb eta Zn. Metal horiek hirietako elementu tipikoak dira, mundu guztiko lurzoru eta sedimentuetan metatzen direlako [14, 15]. Normalean, metal astunak traza-elementu gisa topatzen dira, hau da, lagineko elementuen batez besteko kontzentrazioa txikiagoa da 100 milioiko parte bat baino. Baina osasunerako eta ingurumenerako arriskutsuak diren kontzentrazioetan ere ager daitezke; orduan, elementu potentzialki toxiko edo PTE (potential toxic elements) deitzen zaie elementu horiei. Metalak ez ezik, sedimentuek eta horiek garraiatzen dituzten isurketaurek hidrokarburoak ere izan ditzakete [16]. Gainera, ongarrien, herbiziden eta pestiziden erabileraren ondorioz, nitrogenoa, fosforoa eta elementu kimiko toxikoak topa daitezke gainazaleko uretan [17]. Ibilgailuen trafikoa ere kutsatzaile ugariren jatorria da, gurpilen eta freno-pastillen higadurak metalak eta partikula solidoak askatzen baititu [18]. Hori gutxi ez eta gaur egun ere aztertzen dira beste kutsatzaile batzuk, hala nola mikroplastikoak (≤5 mm), eragina baitute edateko uran, sedimentuetan eta elikagaietan. Hala eta guztiz ere, aipaturiko sedimentuen inpaktua hain da handia, ezen gainazaleko ur-masetara isurtzen den hirietako ur kutsatuaren % 46k gainazaleko isurketan duen jatorria [19]. Hala, zoladura iragazkorrek hobetu egin dezakete ibai eta akuiferoetara isurtzen den uraren kalitatea, bi fenomenoren bidez: batetik, azaleko isurketa murriztuz, azaletik ur gutxiago joatean urriagoa baita sedimentuak garbitu eta garraiatzeko aukera (ikus 3. irudia), eta, bestetik, zoladuren iragazte-ahalmena areagotuz, zoladuran zehar infiltratzean kutsatzaileak bertan meta baitaitezke, uraren kalitatea hobetuz. Beraz, zoladura iragazkorrak tresna baliagarriak dira euri-uren isurietan sedimentuetan agertzen diren kutsagaien inpaktua arintzeko [4]. Ikerketa batzuek adierazten dutenez, zoladura iragazkorrek uraren kalitatea hobetu dezakete, batez ere solido esekien, ongarrien (nitrogenoa eta fosforoa) eta metal astun batzuen kontzentrazioa murriztuz [21, 20]. Autore horiek aipatzen duten kalitate-hobetzea iragazketa mekanikoaren ondorio da batik bat [22]. Gainera, zoladura iragazkorrek bioerreaktore-lana ere egin dezakete eta hidrokarburoak degrada ditzakete [23].\n100 Ekaia, ale berezia 2022, 91-107 Eneko Madrazo Uribeetxebarria, Maddi Garmendia Antín, Maite Meaurio Arrate ez da komeni azalera horrek zoladura iragazkorrari dagokionaren bikoitza gainditzea [4]. Erreferentziazko bolumen hori, V80, zoladuraren bolumenahalmena zehazteko eta gainezkatze-sistema definitzeko erabiliko genuke. V80 hori zehazteko azterketarik ez dago egina Euskal Herriko plubiometrodatuetan oinarriturik, baina Madrilgo Udalaren gidan 15 mm litzateke [29], eta Castelló de la Planako Udalaren gidan 14 mm [30]. Gainontzeko aldagaiak zoladura iragazkorraren ezaugarri fisikoak dira, hala nola sekzioaren eta lur naturalaren infiltratzeko ahalmenak, edota sekzioak ura biltegiratzeko duen ahalmena. Horiek, noski, zoladuraren kokapenak baldintzatuta egongo dira batez ere, eta diseinatzaileak zehaztuko ditu, erabilpen nagusia eta finkaturiko helburuak kontuan harturik. 4.2. Kalitatearen diseinurako aldagaiak Diseinua kalitatearen eraginkortasunaren ikuspuntutik egiteak zailtasun gehiago ditu ikuspegi hidrologiko-hidraulikotik egiteak baino. Hasteko, kutsatzaileen metatze-datuak askoz ere urriagoak dira euriarenak baino, esparru hori oso gutxi ikertu baita. Bestalde, zoladurak kutsatzaileak atxikitzeko duen ahalmena ere oso ezezaguna da, ikerketa batzuk badauden arren. Edonola ere, prozesu horretan eragina dutenez euri-erregimenak, eremuko kutsadurak eta zoladura-sekzioak, aldakorra da oso. Ohikoa da, horrelakoetan, V80 edo V90 euri-bolumenerako diseinatuta dagoen zoladuraren kalitate-eraginkortasuna onargarria dela jotzea. Esaterako, Castelló de la Planako Udalaren gidan V90 = 24 mm erabiltzen da [30]. 4.3. Diseinurako eredu matematikoak Arrunta da saneamendu-sareko elementuen diseinua zehazteko eredu matematikoetan oinarritzea. Eredu matematiko asko dira SUDS mota ezberdinen azterketa egiteko gai, esaterako MOUSE eta HYDRUS, baina SWMM (Storm Water Management Model) da mundu-mailan hedatuena, bai kalkulu hidrologiko eta hidraulikoak egiteko metodo-aniztasuna duelako, bai kode irekia duelako [31]. SWMM ereduak, gainera, zoladura iragazkorrez gain, hiri-arroak osotasunean modelizatzeko aukera ere ematen du, baita uraren kalitatea ere; horrez gain, zoladura iragazkorrek bertan duten inpaktua aztertzeko aukera eskaintzen du. Zoladura iragazkorrei dagokienez, SWMM ereduak material ezberdinetako geruza-eredu bat erabiltzen du. Hauek dira, goitik behera adierazita [32]: gainazala, zoladura, oinarria, biltegia eta drainatzea. Geruzak 2. irudiko d) eredu-sekzioan jasotakoak dira. Uraren azaleko isurketa gainazalaren ezaugarriek baldintzatzen dute (zimurtasunak eta maldak, nagusiki), eta infiltra daitekeen ur-bolumena biltegi ez-linealaren eredua erabiliz zehazten da. Gainera, hautazkoa den oinarri baten gainean, zoladura\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.23083 101 Zoladura iragazkorrak, hirietako drainatze-sarean txertaturiko elementu gisa jarraituak (asfaltoa edo hormigoia) zein ez-jarraituak (tartea duten gal tzada-harriak edo soropilak) modeliza daitezke. Azpian biltegia egongo da, porositate handikoa, ura gordeko duena eta hautazko drainatze bat izan dezakeena. Eredua, normalean, diseinurako zein sarearen funtzionamendua aztertzeko erabili ohi da. Baterako zein besterako, ereduak materialen ezaugarri fisikoak xedatzen ditu (20 dira SWMM ereduan); esaterako, geruzen lodierak, eremuaren malda eta material anitzen porositateak. Sarearen funtzionamendua aztertu nahi denean, gainera, eredu hori kalibratu eta balioztatu egin beharko litzateke erabili aurretik. Parametro fisikoak zehazteak, baina, baditu bere zailtasunak, zaila baita, adibidez, lur naturalaren infiltrazio-ahalinfiltrazio-ahalmena eta, ondorioz, sekzioak izango dituen infiltrazio-galerak zehaztasunez finkatzea, balio hori eremu hurbilean ere oso aldakorra izan baitaiteke. Edonola ere, zoladura iragazkorren funtzionamendu hidrologiko-hidraulikoa aztertzean, prezipitazio-agerraldi baten aurrean zoladurak eragingo duen isurtze-murrizpena nolakoa izango den zehaztea izaten da ohikoena. Horrelakoetan, interesgarria da jakitea zoladura iragazkorreko sistemaren parametro fisiko guztien eragina ez dela bera, eta, ondorioz, parametro jakin batzuk direla zoladuraren azaleko isurketa baldintzatuko dutenak [33]. Hori oso lagungarria izango da diseinuan zein fun tzio na menduazterketan, murriztu egiten baitu aztertu beharreko parametro kopurua. Bestalde, zoladura iragazkorraren funtzionamendua kalitatearen aldetik aztertu nahi bada, parametro ugari zehaztu beharko dira. Batetik, kutsatzaile bakoitza modu independentean aztertzen da, zoladurak kutsatzaile bakoitzaren aurrean duen eraginkortasuna ezberdina baita. Ondorioz, lehenik kutsatzaile bakoitzaren jatorria edo sorrera ezagutu behar da, hots, jakin behar da zoladuran edo aztertzen ari garen hiri-eremuan nola metatzen den euririk egiten ez duenean. Bestalde, zehaztu behar da euri-garaian nola garbitzen duen azaleko isurketak kutsatzailea eta nola nahasten den urarekin. Ondorioz, kalitatearen eredua egin ahal izateko, azterketa-eremuari dagozkion ezaugarriak zehaztu behar dira, eta horrek aurreazterketa ugari eskatzen ditu. 5. txomInEnEA IKERgUnEA Oso ohikoak ez diren arren, Euskal Herrian badira zoladura iragazkorreko eremu batzuk jada eraikita [34]. Ikerketa-eremuak, hala ere, ez dira oso ugariak. Horietako bat Donostiako Udalak Martuteneko Txominenea urbanizazioan eraiki zuena da, Euskal Herriko Unibertsitateak kudeatzen duena. Ikerketa-eremua 2019. urtearen bukaeran amaitu zen eraikitzeaz, eta gaur egun datu-bilketa fasearen hasieran dago. Oraingoz, prezipitazioen eta emarien balioak jasotzen dira, baina etorkizunean uraren kalitatea ere aztertuko da.\n102 Ekaia, ale berezia 2022, 91-107 Eneko Madrazo Uribeetxebarria, Maddi Garmendia Antín, Maite Meaurio Arrate 5.1. Eremuaren deskribapena Eremuak 180 m2 ditu, eta 4. irudian jaso da haren eskema. Gainazalaren erdia espaloia da, baldosaz eta galtzada-harriz eraikia (P deitu zaie azalera horiei), eta beste erdia aparkaleku-eremuan eraiki da, asfaltoarekin (A deitu zaie azalera horiei). Eraikuntzan hiru sekzio ezberdin erabili dira. Lehen sekzioa, kontroleremu deitua, ohiko materialez eraiki da, eta ezkerreko bi gainazalek osatzen dute. Horietan ohiko asfaltoa (Aimp) eta baldosa iragazgaitzak (Pimp) erabili dira. Bigarren sekzioan asfaltoa (A) eta galtzada-harri iragazkorrak (P) erabili dira, zoladura iragazkorretan ohikoak diren legar-geruzen gainean: sekzio horri 2.a irudia dagokio. Azken sekzioa aurrekoaren berdina da (cell azpi-indizea dutenak dira), baina plastikozko gelaxka batzuk ipini dira behealdean, ura biltzeko ahalmena handitzeko eta horrek isurketan izan dezakeen eragina aztertzeko. Sekzio horri dagokion eskema 2.b irudian jasotakoa da. 4. irudia. Zoladura iragazkorreko eremu esperimentalaren eskema, espaloi (P) eta aparkaleku-eremu (A) anitzekin, batetik, eta azaleko (R) zein lurpeko (d) hainbat isurketarekin. Eremuan kudeaturiko ura horretarako eraiki diren arketa berezi batzuetara bideratu da. Hala, sei arketa ipini dira: bi azaleko urak jasotzeko dira (R deitu zaie azaleko isurketei), eta lau sekzioan zehar infiltraturiko ura jasotzeko (d deitu zaie horiei). Azaleko ura jasotzeko arketek bereiz jasotzen dute kontrol-eremuko ura (Rimp) eta eremu iragazkorreko ura (Rperv). Lurpeko ura jasotzeko arketek, aldiz, iragazkorra den eremu bakoitzeko ura jasotzen dute. Berezitasun moduan,\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.23083 103 Zoladura iragazkorrak, hirietako drainatze-sarean txertaturiko elementu gisa eremu horretako zoladura iragazkorra iragazgaiztu egin da lur naturalarekin duen kontaktu-azaleran, horrela sekzioek kudeaturiko ur-bolumenaren kontrola hobea izango zelakoan. 5.2. Datu-bilketa eta erabilgarritasuna Eremuaren beste berezitasunetako bat zoladurak kudeatzen duen ur-bolumenaren monitorizazioa da. Helburu horrekin ipini dira 5. irudian ikus daitezkeen presio-sentsoreak, 4. irudian adierazitako isurketak jasotzen dituztenak, aipaturiko sei eremuetako bakoitzak azaletik zein infiltratu ondoren kudeatzen duen ur-bolumena neurtzeko. Eremu bakoitzetik irteten den ura isurgailu batetik pasarazten da, eta sentsoreek ur-altuera neurtuaz, datu hori unibertsitateko datu-base batean jasotzen da. Ikertzaileek, horrela, isuritako ur-bolumenaren datua jasotzen dute. Gainera, isurketa-datuak ez ezik, prezipitazioaren datuak ere jasotzen dira, eta datubase berean gordetzen. 5. irudia. Eremu esperimentaleko ura jasotzen duten hiru ubide: azaleko isurketa jasotzen duena (ezkerrean), asfalto iragazkorrekoa jasotzen duena (erdian) eta galtzada-harrien ura jasotzen duena (eskuinean)."

ERROR: type should be string, got "https://doi.org/10.1387/ekaia.23766 327 Hidrokarburo likidoen ekoizpena etilenoaren oligomerizazioaren bitartez 2. etiLenoaren ekoizpen-prozeSuak Industrian ezarritako ohiko teknologia nagusiak iturri fosiletik abiatzen dira, eta hauek nabarmentzen dira: ur-lurrun bidezko cracking termikoa (SC), cracking katalitikoa ohantze fluidizatuan (FCC) eta parafinen deshidrogenazioa (PDH). Munduko etilenoaren % 80 bide horien bitartez hornitzen da [5, 6]. Egungo egoera aztertuz, gas naturalaren eskuragarritasuna handitzearen ondorioz —bereziki, eskisto gasarena—, etanoaren prezioak beherakada nabarmena izan du, eta horrek etano bidezko SC teknologia berriz bultzatu du [7, 8]. Hortaz, gaur egungo findegietan, etilenoaren ekoizpenean gaindikina espero da, eta horreak areagotu egingo du propilenoaren defizita [6]. Gaindikin horri aurre egiteko irtenbide aproposa da oligomerizazio-prozesua, balio erantsiko bestelako produktuak ekoizteko aukera ematen baitu [9]. Bestetik, aipatu beharra dago olefinak ekoizteko ohiko teknologiek inpaktu handia dutela ingurumenean; izan ere, ekoizpen-prozesuek energia asko kontsumitzen dute eta CO2 kantitate handiak isurtzen dituzte. Esaterako, ur-lurrun bidezko cracking termikoak industria kimikoan kontsumitutako energia guztiaren % 40 behar du [5]. Horri lotuta, iturri fosilak agortzeak eta ingurumen-lege gero eta murriztaileagoek iturri berriztagarri eta jasangarriagoetan oinarritutako teknologiak bultzatuko dituzte etorkizun hurbilean; horrela, baliabide fosilen menpekotasuna eta berotegi-efektuko emisioak murriztuko dira. Epelde eta lankideek olefina arinak ekoizteko ohiko teknologiak (iturri fosiletik abiatuz) eta iturri jasangarrietatik abiatuz eskuragarri dauden teknologien bilaketa bibliografia egin dute aurreko lan batean [10]. 2. irudian, etilenoa ekoizteko gaur egun dauden prozesu jasangarriagoak laburbildu dira, kontsumo-gizarteak ekoitzitako hondakinetatik (batez ere, plastikoak edota hiri-hondakinak), biomasatik eta CO2- aren balorizaziotik abiatuz. Nabarmentzekoak dira CO2-aren hidrogenazio katalitikoa, etanola edo bioetanola lortzeko biomasaren hartzidura edo hiri-hondakinen pirolisia, besteak beste [11, 12]. Era berean, hondakinen gasifikazioaren bidez lortutako sintesi-gasak ere badu nolabaiteko garrantzia; izan ere, metanola edo dimetil eterra (DME) bitartekariak izanik, olefinak ekoizteko aukera zabala zabaltzen da metanola olefinetarako (MTO) eta DME olefinetarako (DTO) prozesuen bitartez [13-15]. Beraz, oligomerizazioan erabilitako etilenoa aurretik aipatutako iturri jasangarrietatik baldin badator, lortutako oligomerizazio-produktuek, bereziki erregai sintetikoek, ez dute sufrerik izango, ezta heteroatomorik ere; beraz, toxikotasun-maila askoz izango da, eta jatorri fosiletik lortutako erregaiek baino inpaktu txikiagoa izango dute ingurumenean.\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.23766 331 Hidrokarburo likidoen ekoizpena etilenoaren oligomerizazioaren bitartez 5. irudian, MOGD prozesuaren fluxu-diagrama aurkezten da. Prozesuan ohantze-finkoko lau erreaktore erabiltzen dira; horietatik hiru seriean ari dira, eta bero-trukea egiten dute elkarren artean. Laugarren erreaktorea, berriz, katalizatzailearen erregeneraziora bideratuta dago, kokea airearekin errez. Produktuak destilazioz banatzen dira, eta gasolinan aberatsa den korrontea lorten da. Korronte hori egonkortze-unitatera bidaltzen da, eta partzialki birzirkulatzen da, lehen erreaktoreko tenperatura kontrolatzeko. Bestetik, lortutako destilatu ertainak hidrotratamendu-unitatera bidaltzen dira, haien garraiorako propietateak hobetzeko. Oligomerizazioa 285-375 ºC-an eta 3 MPa-ean gertatzen da. % 27-57ko gasolina-etekina lor daiteke (elikaduraren eta operazio-baldintzen arabera), eta 92 unitatetako oktanajea [25]. Hidrogenazioaren ondoren, destilatu ertainek 33-52ko zetano-indizea dute. Beraz, prozesuak hautakortasun altua erakusten du gasolina eta diesela ekoizteko, % 95etik gorakoa. 4. kataLizatzaiLeak Industrian, etilenoaren oligomerizazio-prozesuan trantsizio-metalez edota disolbatzaile organikoz eraldatutako katalizatzaile homogeneoak erabiltzen dira (2. taula); izan ere, hautakortasuna eta erreaktibotasun handia dute. Hala ere, katalizatzaile-mota horiek desabantaila hauek dituzte [8]: (i) konbertsio-maila altuak lortzeko operazio-baldintza zorrotzagoak behar dituzte; (ii) katalizatzailearen eta disolbatzailearen arteko banaketa zaila eta garestia da; eta, (iii) berrerabilera mugatua dute. Arrazoi horiek guztiak direla eta, gaur egun katalizatzaile heterogeneoak oso ikertuak dira bibliografian [18, 26] eta katalizatzaile homogeneoak ordezteko ahaleginak egiten ari dira industrian. Etilenoaren oligomerizaziorako erabiltzen diren katalizatzaile heterogeneoak hiru familiatan sailkatzen dira [18]: (1) silize-alumina amorfoak, (2) egitura ordenatuko material mesoporotsuak (OMM), eta (3) zeolitak/ zeotipoak. 4.1. Silize-alumina amorfoak Silize-alumina amorfoak (ASA) gainazal-azalera eta azidotasun altuko materialak dira. 50eko hamarkadan, propilenoaren oligomerizaziorako erabili ziren lehen aldiz, nikel oxidoa gehituz (NiO-SiO2-Al2O3). Zhang eta lankideek, [27] Ni/ASA katalizatzailea erabiliz, sintesi-gasaren erreakzioan isomerizazio-maila altuko gasolina (> % 90 ) lortu zuten etilenoaren konbertsiomaila altuarekin. Hala ere, ASA katalizatzaileen aldeko interesa murriztu egin da azkenaldian, eta egitura ordenatuko material mesoporotsuen alde egin da (OMM, ingelesetik: Ordered Mesoporous Materials), egonkorragoak eta hautakorragoak baitira [28].\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.23766 333 Hidrokarburo likidoen ekoizpena etilenoaren oligomerizazioaren bitartez 4.3.1. HZSM-5 zeolita Zeoliten artean, HZSM-5 da etorkizunari begira olefina arinen oligomerizaziorako aukera paregabeak dituena, eta jada, gaur egun, MOGD eta COD (1. taula) prozesuetan erabilia da. 3D egitura kristalinoko aluminosilikatoa da, pentasil familiakoa, MFI topologia du eta 5 tetraedroko eraztunez osatua dago (10 MR). Tetraedro horiek bi motatako kanal eliptikoak osatzen dituzte, batzuk zuzenak (0,53 × 0,56 nm) eta besteak sigi-saga itxurakoak (0,51 × 0,55 nm). Berezko egitura horrek HZSM-5 zeolitari propietate ezberdinen arteko oreka egokia eskaintzen dio, hala nola forma-hautakortasuna, azidotasuna eta indar azidoa, kristal kanalen arteko interkonexioa eta egonkortasun hidrotermikoa [33]. HZSM-5 zeolitaren azidotasunak berebiziko garrantzia du etilenoaren aktibitatea (konbertsioa) handitzeko. Gainera, izaera desberdineko gune azidoek erreakzio desberdinak faboratuko dituzte: Lewis motako gune azidoek oligomerizazioa bultzatuko dute, eta Brönsted motakoek, berriz, isomerizazioa, aromatizazioa eta cracking erreakzioak [8, 34]. Bestetik, azidotasun handiegiak, presio ertaineko (20-30 bar) eta tenperatura baxuko (~300 ºC) baldintzetan, hidrokarburo adarkatuen ekoizpena bultzatzen du (gasolina ekoizteko aproposak), baina Brönsted gune azidoak nagusi badira, kokearen deposizioa ere nabarmenki handituko da [26]. Aldiz, helburua karbono atomo kopuru altuagoko hidrokarburo linealak (diesela) ekoiztea bada, gune azidoen kopurua eta haien indar azidoa murriztu egin beharko da, baita presioa handitu ere (30-50 bar) [18]. Zeolitaren kristalaren tamainak ere berebiziko garrantzia dauka etilenoaren oligomerizazioan. Kristalen tamaina txikiagoek olefinen egoi tzadenbora murrizten dute zeolitaren barneko kanaletan. Horrela, bigarren mailako hidrogeno-transferentzia eta gainerako erreakzioak zailtzen dira; alegia, aromatikoen eta kokearen agerpena murrizten da. Gainera, produktuen kanporanzko fluxua errazten dute, eta forma-hautakortasuna eta produktu linealen lorpena bultzatu [35]. Trantsizio-metalen erabilerak (Fe, Ni, Co, etab.) erreakzio-mekanismoaren lehen etaparen aktibazioa errazten du. Hautakortasunaren aldetik, Ni da emaitza onenak erakusten dituen trantsizio metala. Alde batetik, etilenoaren hasierako dimerizazioa errazten du; bestetik, ondorengo oligomerizazio-erreakzioak ere bultzatu egiten ditu [36]. Laburbiltzeko, 2. taulan, bibliografian etilenoaren oligomerizazio-prozesuari buruzko ikerketa esanguratsuenen emaitzak bildu dira katalizatzaile mota desberdinetarako. Bertan, erabilitako operazio-baldintzak (tenperatura eta presioa), lortutako etilenoaren konbertsioa eta produktuen banaketari buruzko informazioa azaltzen da.\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.23766 335 Hidrokarburo likidoen ekoizpena etilenoaren oligomerizazioaren bitartez da, eta honako etapa hauek nabarmentzen dira [35]: (i) alkeno baten protonazioa eta karbenio ioi baten eraketa, (ii) bigarren olefina batekin erreakzionatzea, dimeroaren jatorrizko karbenio ioia osatuz, eta (iii) olefinen oligomerizazioa. Oligomerizazio-erreakzioak HZSM-5 zeolitaren gune azidoek aktibatzen dituzte, eta produktuen adarkatze-maila forma-hautakortasunaforma-hautakortasunaren, egitura porotsuaren eta gune azidoen dentsitatearen araberakoa izango da. 8. irudian, HZSM-5 zeolita erabiliz, etilenoaren oligomerizazioan gertatzen diren erreakzio-etapak erakusten dira. Erreakzio-mekanismoak, nagusiki, oligomero primarioak lortzeko oligomerizazio-etapak hartzen ditu (α-olefinak, C4, C6, C8, C10, etab.). Era berean, ekoitzitako oligomeroak isomerizazioa, crackinga eta hidrogeno-transferentziako erreakzioen bitartez eraldatzen dira olefina adarkatuetan, parafinetan eta aromatikoetan, eta horrek, aldi berean, koke eta naftenoen aurrekariak sortzea dakar [8]. C2 = Oligomerizazio-produktuak 1-C4 =, 1-C6 =, …, 1-C12 =, … i-C4 =, i-C6 =, …, i-C12 =, … (i) (i) (i) Cracking-produktuak C3 =, C5 =, C7 =, … (k) (o) (h) (h) Hidrogeno-transferentziaren produktuak Parafinak C4 -C12, … Aromatikoak Kokea Parafinak C3 -C9, … (h) (k) (o)\n8-irudia. Etilenoaren oligomerizazio-prozesuan parte hartzen duten erreakzioak: (o) oligomerizazioa, (i) isomerizazioa, (k) cracking-a, (h) hidrogeno-transferentzia [8]. 5. etiLenoaren oLigomerizazioa eta 2030 agenda Etilenoaren oligomerizazio-teknologiaren bitartez balio erantsiko produktuak ekoitziz (olefinak, erregaiak eta aromatikoak), ekarpena egiten zaie 2030 Agendan zehazten diren garapen jasangarrirako helburu (GJH) [42] batzuei. Zehazki, GJH 7 «Energia eskuragarria eta ez-kutsatzailea» helburuari dagokionez, oligomerizazioan erabilitako etilenoa iturri jasangarrietatik baldin badator, esate baterako CO2-aren balorizaziotik (2. irudia), lortutako oligomerizazio-produktuek, bereziki erregaiek, ez dute sufrerik izango, ezta heteroatomorik ere; beraz, toxikotasun-maila askoz baxuagoa izango dute eta jatorri fosiletik lortutako erregaiek baino eragin txikiagoa izango dute ingurumenean."

ERROR: type should be string, got "https://doi.org/10.1387/ekaia.23368 43 Fumagilina mikotoxinak aspergilosi inbaditzailearen garapenean duen rola aztertzeko SPE-UHPLC-DAD metodo analitikoa gain, beste matrize batzuetan ere egin da determinazioa; hala nola, ur gainazalean [21] edo esnekietan [22]. Metodo hauek, gehienbat, alderantzizko likido-kromatografian oinarritzen dira, fotodiodo (PDA) [3, 13, 18-20, 23] edo masa espektrometria (MS) [13, 14, 16, 17, 21, 22] detektagailuei akoplaturik. MS bidezko detekzioak sentikortasun handiagoa badu ere, merkeagoa eta erabilerrazagoa den PDA detekzioak kuantifikazio-muga egokiak eskaintzen ditu, fumagilinaren absortzio handiaren ondorioz (335 eta 350 nm-ko uhin-luzeretan) [5]. Aurretratamenduari dagokionez, normalean, laginaren diluzio bat egiten da urarekin, edo erauzketa, disolbatzaile organikoak erabiliz. Horren ostean, gehienetan fase solidoko erauzketa (SPE) egiten da, alderantzizko kartutxo polimerikoak erabiliz. Horrela, elkarrekintza hidrofobikoen eraginez, fumagilina kartutxoan erretenitutaloturik geratzen da. Hala ere, Kanda eta lankideek [15] frogatu zuten bezala, garbiketa hobea lor daiteke modu mistoko kartutxoak erabiliz. Edonola dela, esan beharra dago fumagilinaren egonkortasun falta oztopo izan daitekeela beraren kuantifikazioa egiteko. Izan ere, mikotoxina honen aurkikuntzaz geroztik, hainbat ikerketa egin ziren duen egonkortasuna aztertzeko [24-26]. Ikerkuntza horietan fumagilina argiaren aurrean degradatzen dela frogatu zen, karbono-katearen ziklazio bat dela eta. ordudanik, sakon aztertu izan da degradazio-prozesu hau. Esaterako, Assil eta laguntzaileek [18] ezti lagin bat egun batez argipean utzi ondoren, molekularen bi heren degradatu zirela ikusi zuten. Bracket eta laguntzaileek [23], berriz, azetonitrilotan prestatutako fumagilina disoluzioa 6 orduz argipean utziz, mikotoxinaren % 40 degradatu zela ikusi zuten. Gainera, autore hauek ikusi zuten fumagilina ezegonkorra dela 366 nm-ko ultramore (UV) argipean dagoenean, baina 254 nm-ko UV argipean, ordea, molekula ez dela degradatzen. Bestalde, Garrett eta Eble-k ikusi zuten 400 nm-tik gorako argipean oso urria dela degradazio fotolitikoa [24]. Fumagilinak aspergilosi inbaditzailearen garapenean eragina izan dezakeela ikusirik, beraren analisia erabilgarria izan daiteke infekzioaren hedapen-mekanismoak ulertzeko eta, hain zuzen ere, mikotoxinaren efektua aztertzeko eta infekzio-markatzaile moduan duen erabilgarritasuna ikasteko. Hori dela eta, lan honen helburua fumagilinaren determinaziorako metodo analitiko baten balidazioa egitea izan da RPMI-1640 zelula-hazkuntzako ingurunean. Izan ere, metodoa A. fumigatus onddoaren anduien analisia egiteko aplikatuko da, onddoak sortutako fumagilinaren ekoizpena aztertzeko. Laginaren tratamendua SPE bidez burutu da eta, analisirako, fotodiodo detektagailuari akoplaturiko bereizmen oso altuko likido kromatografia (SPE-UHPLC-PDA) erabili da.\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.23368 45 Fumagilina mikotoxinak aspergilosi inbaditzailearen garapenean duen rola aztertzeko SPE-UHPLC-DAD metodo analitikoa 2.3. Disoluzio estandarrak eta lanerako disoluzioak Fumagilinaren 1.000 mg/L-ko stock disoluzioa etanoletan prestatu da, eta –20 ºC-an gorde da anbar koloreko bialean. Bertatik abiatuz, 20 mg/ L-ko lanerako disoluzioa prestatu da azetonitrilotan eta –20 ºC-an gorde. Gainerako laneko disoluzioak bertatik abiatuz prestatu dira, analisiaren egunean bertan. Barne estandarra (BE) den diklofenakoaren 1.000 mg/L-ko disoluzioa azetonitrilotan prestatu da, eta –20 ºC-an gorde. Disoluzio horretatik abiatuz, 20 mg/L-ko laneko disoluzioa prestatu da azetonitrilotan eta tenperatura berean gorde. Bestalde, fumagilinaren degradazio fotolitikoa dela eta, estandar guztiak anbar koloreko bialetan prestatzeaz gain, molekularen degradazioa gutxitzeko, laginen tratamendua argi gorripean egin da, lanparetan iragazki gorriak jarriz. 2.4. rPmi-1640 inguruneko laginen tratamendua SPE bidez RPMI-1640 ingurune konplexua izanik, beharrezkoa da laginen tratamendua egitea sistema kromatografikoan injektatu aurretik. Horretarako, ikerketa taldeak RPMI-1640 laginentzat aurretik optimizatutako SPE prozedura jarraitu da. Laburbilduz, SPEko kartutxo desberdinak probatu ziren: alderantzizko fasekoak (oasis HLB, Waters; Strata-X, Phenomenex) eta modu mistoko kartutxoak (BondElute NH2, Agilent; oasis MAX, Waters). Bertan oasis MAX kartutxoak eraginkorrenak direla ikusi zen; izan ere, modu mistoan fumagilinaren erretentzioa elkarrekintza ionikoen eta apolarren bidez gertatzen da, eta beraz, erauzketa selektiboagoa lortu daiteke, baldintzen arabera analitoaren erretentzioa alda baitaiteke. Azkenik, SPE prozedura esperimentuen diseinuaren bidez optimizatu zen. Beraz, laginaren tratamendurako prozedura hurrengo baldintzak jarraituz egin da: 500 µL RPMI-1640 lagina BEarekin dopatu da 750 µg/L-ko kontzentrazioan, 1 mL-ra diluitu da fosfato tanpoiarekin (100 mM, pH 12) eta irabiatu da. ondoren, SPEko kartutxoak kargarako prestatu dira. 1 mL MeoH-arekin aktibatu eta 1 mL fosfato tanpoirekin (100 mM, pH 12) egokitu dira. Gero, laginak kartutxoetatik zehar pasarazi dira, eta 1 mL fosfato tanpoi (100 mM, pH 12) MeoH (55:45) disoluzioarekin garbitu. Kartutxoak 5 minutuz utzi dira hutsean lehortzen, eta horren ostean, 1 mL MeoH:HCooH (96,5:3,5) disoluzioa erabili da eluzioa egiteko. Azkenik, lagina kromatografiarako baldintzetara egokitzeko, 500 µL eluatori beste 500 µL fase mugikor urtsu gehitu zaizkio (ikusi 2.5 azpiatala), zentrifugatu da (10.000 bira/min, 5 minutu) eta UHPLC sisteman injektatu (2. irudia) da.\n46 Ekaia, 2023, 43, 41-58 Ane Yaldebere, Oskar González-Mendia, Xabier Guruceaga, Andoni Ramirez-García, Aitor Rementeria, Rosa Alonso 2. irudia. SPEaren urratsak. Lehenengo urratsa fase solidoaren aktibazioari dagokio eta, bigarrena, egokitzeari. Hirugarren urratsean laginaren karga egiten da, eta horren ondoren garbiketa (4. urratsa). Amaitzeko, analitoaren eluzioa egiten da. 2.5. Laginen analisia UHPLC-PDA bidez Zelula-hazkuntzako inguruneko laginen banaketa kromatografikorako, bi fase mugikor erabili dira, fase urtsua (A) eta fase organikoa (B). A fasea amonio/amoniako (50 mM, pH 10) tanpoia izan da, eta B, berriz, AZN purua. Gradientea % 20 B-rekin hasi da 0,5 minutura arte konstante mantenduz. Gero, B-ren konposizioa linealki igotzen hasi da 5,5. minutuan % 95 izan arte, eta bertan konstante mantendu da minutu batez. 7. minutuan hasierako baldintzetara bueltatu da, eta bertan mantendu da hiru minutuz. 0,4 mL/min-ko fluxua erabili da, zutabe kromatografikoa 35 ºC-an mantendu da eta laginak, berriz, 4 ºC-an. Lagin bakoitzeko injektatutako bolumena 5 µL-koa izan da. 336 eta 280 nm-ko uhin-luzerak erabili dira fumagilina eta diklofenakoa detektatzeko, hurrenez hurren. Konposatu hau BE moduan aukeratu da, erretentzio kromatografiko egokia baitu (ez da fumagilinaren gailurrarekin gainjartzen) eta fumagilinaren antzeko joera baitauka aurretratamenduan zehar . 2.6. metodo analitikoaren balidazioa Metodoaren balidazioa Europako Medikamentuen Agentziak (EMAk) [28] eta Elikagai eta Medikamentuen Administrazioak (FDAk) [29] bioanalisietarako finkatutako irizpideak jarraituz egin da. Hori dela eta, metodoaren selektibitatea, kalibrazio-kurba, zehaztasuna, doitasuna, diluzioaren integritatea eta fumagilinaren egonkortasuna aztertu dira hainbat baldintzatan RPMI-1640 zelula-hazkuntzako ingurunean.\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.23368 47 Fumagilina mikotoxinak aspergilosi inbaditzailearen garapenean duen rola aztertzeko SPE-UHPLC-DAD metodo analitikoa 2.6.1. Selektibitatea Metodo bat selektiboa izateak esan nahi du gaitasuna duela intereseko analitoa BE lagineko gainerako konposatuetatik bereizteko. Horretarako, lagin zurietan (alegia, fumagilinarik ez duen RPMI-1640) fumagilina eta BEaren erretentzio-denboretan agertzen den seinalea konparatu behar da fumagilinarekin eta BEarekin dopatutako laginekin. Gidalerroen arabera, dopaketa hau fumagilinaren beheko kuantifikazio-mugan (LLoQ muga), hots, 25 µg/L-ko kontzentrazioan, egin behar da. Lagin zurietan lortutako seinaleak LLoQan lortutako seinalearen % 20 baino txikiagoa izan behar du fumagilinarentzat, eta BEaren kasuan, berriz, % 5 baino txikiagoa. Beheko kromatograman ikus daitekeen bezala, ez da interferentziarik ageri fumagilinaren ez eta BEaren erretentzio-denboran (1,9. eta 2,5. minutuak, hurrenez hurren), eta agentziek araututako irizpideak bete dira (3. irudia). 3. irudia. 25 µg/L-an fumagilinarekin dopatutako RPMI-1640 lagina (laranja) eta RPMI-1640 lagin zuria (urdina) Bestalde, odola edo gernua bezalako laginetan balidazioa egitean, aldakortasun handiko matrizeak direnez gero, agentzien arauen arabera selektibitatea matrizearen sei iturri desberdinetan aztertu behar da. Kasu honetan, ordea, RPMI-1640 matrizearen iturri desberdinak aztertu beharrean, sei hazkuntza-ingurune desberdinetara aplikatu da metodo analitikoa. Horietako hiru zelula-hazkuntzako ohiko inguruneak izan dira; DMEM, HAMS eta BME, hain zuzen ere. Gainerako hirurak, berriz, hazkuntza-ingurune mikrobiologikoko likido (salda) estandarrak izan dira: LB, GMM eta YG. SPEari, banaketa kromatografikoari eta detekziorako uhin-luzera egokiari\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.23368 51 Fumagilina mikotoxinak aspergilosi inbaditzailearen garapenean duen rola aztertzeko SPE-UHPLC-DAD metodo analitikoa 2.6.4. Diluzioaren integritatea Lehen esan bezala, ikerketa osoan zehar analizatuko diren laginak aukeratutako kalibrazio-tarte barruan sartzea espero da. Hala ere, gerta daiteke laginen batek kalibratuaren goiko kuantifikazio-muga (1.500 µg/L) baino kontzentrazio altuagoa izatea. Kasu horretan, beharrezkoa izango da diluzioa egitea eta, beraz, diluzioaren integritatea deritzona aztertu behar da laginak diluituz SPE tratamenduaren aurretik. Diluzio urratsak azkeneko emaitzaren kuantifikazio fidagarria bermatzen duela ziurtatzeko, fumagilinarekin 5.000 µg/L-an dopatutako RPMI-1640 lagina hamar aldiz diluitu da bost erreplikatan, eta aurretratamenduaren ondoren kromatografikoki analizatu. Kasu honetan ere, % RE eta % RSD balioek ezin dute ±% 15 balioa gainditu, eta % 13,0 eta % 14,3 izan dira, hurrenez hurren. Beraz, garatutako metodoarekin posible da 5.000 µg/L-rainoko laginak analizatzea amaierako emaitzaren zehaztasun eta doitasunean eraginik eduki gabe. 2.6.5. Egonkortasuna Fumagilinaren egonkortasuna hainbat baldintzatan aztertzeko, kontzentrazio maila baxuan (50 µg/L) eta altuan (1200 µg/L) dopatutako RPMI1640 laginak erabili dira, eta saiakuntza bakoitzeko hiru erreplika prestatu dira. Horietako batzuk lagina prestatu bezain laster analizatu dira, bertan lortzen den kontzentrazioa gainerako saiakuntzetan lortzen denarekin konparatzeko. Horrela, hurrengoak izan dira egonkortasuna aztertzeko egindako saiakuntzak: — Izoztu/desizoztu saiakuntza: hiru ziklo egin dira. Ziklo bakoitzean, laginak izoztuta eduki dira –20 ºC-an 24 orduz; desizoztu arte itxaron zaie, eta berriro izoztu. — Prozesatutako laginen egonkortasuna: laginak injektore automatikoan utzi dira 4 ºC-an 24 orduz eta, gero, berriro injektatu. — Epe luzeko egonkortasuna: laginak bi hilabetez utzi dira izozkailuan –20 ºC-an, eta gero analizatu. — Tratamendu etaparen egonkortasuna: aurretratamenduan zehar fumagilinaren egonkortasuna aztertzeko, bi baldintza ebaluatu dira: lagin batzuk argi gorripean utzi dira lau orduz, eta besteak, berriz, laborategiko argipean lau orduz. Gainera, matrizeak analitoaren aurrean daukan eragina hobeto ulertzeko, esperimentu berdina egin da beste behin, baina fumagilina-laginak uretan prestatuz. Analitoa egonkorra dela esateko, maila bakoitzaren kontzentrazioaren batez bestekoek kontzentrazio nominalaren ±% 15en barruan egon behar dute. Hots, errore erlatiboak % 15 baino txikiagoa izan behar du. 2. taulan ageri da saiakuntza bakoitzean kontzentrazio maila baxuko (50 µg/L) eta altuko (1.200 µg/L) laginentzat lorturiko kontzentrazioaren aldaketaren ehunekoa.\n54 Ekaia, 2023, 43, 41-58 Ane Yaldebere, Oskar González-Mendia, Xabier Guruceaga, Andoni Ramirez-García, Aitor Rementeria, Rosa Alonso Ikus daitekeen moduan, laginetan lortutako kontzentrazioak ondo egokitzen dira 25 µg/L-1.500 µg/L tarte linealean eraikitako kalibratura, Af293 laginean izan ezik. Andui honetan kalkulatu den fumagilinaren kontzentrazioa metodo analitikoaren kuantifikazio-mugaren azpitik agertu da, eta beraz, ezin izan da kuantifikatu. Bestalde, aipatzekoa da andui batetik bestera dagoen mikotoxinaren kontzentrazioaren aldakortasuna, eta ∆akuBKU80 anduian lortu den fumagilinaren kontzentrazio altua. Gainerako hiru anduietan lorturiko kromatogramak hurrengo irudian ageri dira (7. irudia). 7. irudia. Ezkerrean, 50 µg/L-an dopatutako laginen kromatograma, eta eskuinean, berriz, 1.200 µg/L-an dopatutakoarena. Kolore griseko kromatogramak 4 orduz argi gorripean egondako RPMI-1640 laginei dagozkie; urdin kolorekoak, argi gorripeko ur laginei; laranja kolorekoak, laborategiko argipean egondako RPMI-1640 laginei; eta hori kolorekoak, berriz, laborategiko argipean egondako ur laginei 3. onDorioAk Gero eta argiago dago fumagilinak aspergilosi inbaditzailean eragin garrantzitsua izan dezakeela. Beraz, indarra hartzen ari da mikotoxina hau biomarkatzaile moduan erabiltzearen ideia. Hori dela eta, beharrezkoa da lan honetan proposatutako metodo kuantitatiboak garatzea; izan ere, horrela toxinen askapena ikertu eta onddo-diagnostikoari buruzko azterlanak egin ahal izango dira. Eztian edo arrainetan fumagilina determinatzeko metodoak garatu badira ere, hemengo hau izan da, guk dakigunez, balidatutako zelula-hazkuntzako lehenengo metodo kuantitatiboa. Modu mistoko SPE kartutxoak erabiliz ma-"